Çepniler: Alevi Kökenli Bir
Oğuz Boyunun Tarihsel Serüveni ve Sünnileşme Süreci
Giriş
Oğuzların 24 boyundan biri olan Çepniler, Türk tarihinin erken dönemlerinden itibaren önemli roller üstlenmiştir. Anadolu’nun Türkleşmesi ve İslamlaşmasında büyük katkıları bulunan bu boy, özellikle Karadeniz bölgesinde etkin olmuştur. Çepnilerin inanç yapısı, tarihsel süreç içerisinde önemli dönüşümler geçirmiştir. Özellikle Türkmen-Alevi-Bektaşi geleneği ile ilişkileri ve Osmanlı döneminde yaşanan Sünnileşme süreci, araştırmacıların dikkatini çekmektedir.
Çepnilerin Kökeni
Çepni boyu, Kaşgarlı Mahmud’un 11. yüzyılda kaleme aldığı Divân-ı Lügati’t-Türk’te zikredilmektedir1. Selçuklu döneminde Anadolu’ya yerleşen Çepniler, özellikle Karadeniz kıyılarında (Giresun, Trabzon, Ordu, Sinop) yoğunlaşmış, bu bölgenin Türkleşmesi ve İslamlaşmasında öncü bir rol oynamıştır.2
İnanç Yapısı ve Alevilikle İlişki
Çepnilerin inanç yapısı, heterodoks Türkmen-Alevi geleneğiyle yakından ilişkilidir. Nitekim Faruk Sümer, Çepnilerin Anadolu’ya yerleşiminden sonra özellikle Batı ve İç Anadolu’da Alevi-Bektaşi kültürü içinde varlıklarını sürdürdüklerini belirtir.3 Irene Melikoff da Çepnilerin, Bektaşi tekkeleriyle bağlarını koruyan Türkmen toplulukları arasında yer aldığını vurgular.4
Bugün hâlâ İzmir, Manisa, Balıkesir, Denizli, Tokat, Çorum ve Amasya’da Alevi Çepni köyleri yaşamaktadır.5 Bu durum, Çepnilerin tarihsel olarak Alevi kimliğiyle iç içe olduklarını göstermektedir. Bugün çoğunluğu Sünnileşmiş olsa da Karadeniz'de Aleviliğini koruyan Çepni köyleri de mevcuttur.
Sünnileşme Süreci
Karadeniz’de yaşayan Çepniler, Osmanlı’nın merkeziyetçi politikaları sonucunda farklı bir tarihsel çizgi izlemiştir. Osmanlı, özellikle 16. yüzyıldan itibaren Safevi etkisini kırmak amacıyla Alevi-Türkmen topluluklarına baskı uygulamış; Karadeniz’deki Çepniler ise devletle olan yakın ilişkileri nedeniyle zamanla Sünnileşmiştir.6
Yaşar Kalafat, Karadeniz Çepnilerinde görülen halk inançları ile Alevi-Bektaşi kültürünün izlerinin günümüzde bile tamamen kaybolmadığını, ancak resmî olarak Sünni kimliğin baskın hale geldiğini belirtmektedir.7
Sonuç
Çepniler, tarihsel kökenleri itibarıyla Alevi-Bektaşi inanç geleneğine bağlı bir Oğuz boyudur. Ancak tarihsel, siyasi ve coğrafi faktörler nedeniyle farklı yönelimler sergilemişlerdir.
Karadeniz Çepnileri, Osmanlı’nın baskı ve yönlendirmeleri sonucunda Sünnileşmiştir.
Batı Anadolu ve İç Anadolu Çepnileri ise Alevi kimliklerini günümüze kadar taşımayı başarmıştır.
Dolayısıyla Çepniler, hem Alevi hem de Sünni kimlikleriyle Anadolu’nun toplumsal ve kültürel mozaiğinde önemli bir yer tutmaktadır.
Merkeze yaklaşan ve diğer Sünni Türklerle etkileşime giren Çepniler Sünnileşirken, daha kapalı yaşayan ve konar göçer yaşamını sürdüren Çepniler ise Alevi kimliğini korumuştur.
Kaynakça
Kaşgarlı Mahmud, Divân-ı Lügati’t-Türk, çev. Besim Atalay, Ankara: TDK Yay., 2006.
Faruk Sümer, Oğuzlar (Türkmenler): Tarihleri, Boy Teşkilatı, Destanları, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yay., 1999, s. 232-236.
Irene Melikoff, Uyur İdik Uyardılar: Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları, İstanbul: Cem Yay., 1993, s. 56-60.
Ali Rıza Özdemir, Türkmen Aleviler: Tarih ve Kimlik, İstanbul: Berfin Yay., 2013.
Ahmet Yaşar Ocak, Babailer İsyanı: Aleviliğin Tarihsel Altyapısı, İstanbul: Dergâh Yay., 1996, s. 178-182.
Yaşar Kalafat, Karadeniz’de Çepniler ve Halk İnançları, Ankara: 2005.
Anahtar kelimeler:çepniler, çepni boyu, oğuz boyları, çepniler alevi mi, çepniler sünni mi, çepni tarihi, karadeniz çepnileri, batı anadolu çepnileri, çepniler ve alevilik, çepniler ve sünnilik, çepniler kimdir, çepniler nerede yaşar, çepni köyleri, türkmen çepniler, osmanlı döneminde çepniler, çepniler bektaşi, çepniler safevi, çepniler osmanlı, çepni kültürü, çepniler ve halk inançları
0 Yorumlar