Giriş
Balkanlar, tarih boyunca çok çeşitli etnik, dini ve kültürel yapıların bir arada yaşadığı bir coğrafya olmuştur. Osmanlı İmparatorluğu’nun bölgedeki hâkimiyeti yaklaşık beş asır sürmüş ve bu süreçte bölgede görece bir barış ortamı sağlanmıştır. Ancak 19. yüzyıldan itibaren artan milliyetçilik akımları ve Osmanlı’nın zayıflamasıyla birlikte, Balkan halkları arasında ciddi çatışmalar ortaya çıkmış; özellikle Müslüman ve Türk nüfus, etnik temizlik ve soykırımların hedefi haline gelmiştir. Bu yazı, Balkanlar’da yaşayan Türklerin yaşadığı katliamları, zorunlu göçleri ve kitlesel insan hakları ihlallerini tarihsel veriler ışığında ele almaktadır.
1. Tarihsel Arka Plan: Osmanlı'nın Çekilişi ve Milliyetçilik Dalgası
yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’na karşı ayaklanan Balkan milletleri (Sırplar, Yunanlar, Bulgarlar, Karadağlılar, Arnavutlar) milliyetçi akımların etkisiyle etnik temizlik politikaları benimsemişlerdir. Amaç, Osmanlı’nın geride bıraktığı Türk ve Müslüman varlığını ortadan kaldırmaktı. Bu durum özellikle 1821 Yunan isyanından itibaren sistematik hâle gelmiş ve 1912-13 Balkan Savaşları’nda zirveye ulaşmıştır.
2. Yunan İsyanı ve Mora Katliamı (1821-1829)
Yunan bağımsızlık savaşının ilk yıllarında Mora Yarımadası’nda yaşayan Türk ve Müslüman halka karşı büyük bir soykırım uygulanmıştır.
Mora Katliamı (1821): Yunan isyancılar tarafından Tripoliçe (Tripolitsa) başta olmak üzere birçok şehirde yaklaşık 25.000 ila 40.000 arası Müslüman Türk katledildi.
Kadınlar ve çocuklar köle pazarlarında satıldı, camiler yakıldı, mezarlıklar tahrip edildi.
Bu katliamlar, Batı Avrupa’da romantize edilirken, Osmanlı mirası bölgede sistematik biçimde silindi.
3. 93 Harbi (1877-1878) ve Sonrası: Göç ve Katliam Dalgası
Rus işgali ve Balkan devletlerinin desteklediği çeteler, özellikle Bulgaristan'da Türk köylerini yakıp yıktı.
Yaklaşık 1 milyona yakın Türk, Bulgaristan’dan Anadolu’ya göç etmek zorunda kaldı. En az 250.000 Müslüman-Türk bu süreçte katledildi.
Plevne, Şumnu, Tırnova, Kızanlık gibi şehirlerde kadın, çocuk, yaşlı demeden infazlar yapıldı.
4. Balkan Savaşları (1912-1913): Sistematik Etnik Temizlik
Osmanlı'nın çekilişiyle Sırbistan, Bulgaristan, Yunanistan gibi devletler, Müslüman-Türk halklara yönelik etnik temizlik faaliyetlerine girişti.
1912-13 arasında yaklaşık 600.000 Müslüman öldürüldü, 1.5 milyondan fazlası Türkiye’ye göç etti.
Bulgar orduları tarafından yakılan köyler, camiler ve kurban edilen siviller, dönemin Avrupalı diplomatları tarafından da rapor edilmiştir.
İngiliz gözlemcisi H. A. Gwynne’nin 1913 tarihli raporunda:
“Bulgar çeteleri, köylü Türkleri diri diri yakmakta, kadınları zorla Hristiyan yapmakta, çocukları analarının gözleri önünde öldürmektedir.”
5. Batı Trakya ve Makedonya’da Müslümanlara Baskılar (1920’ler - 1940’lar)
Lozan Antlaşması ile azınlık statüsü verilmesine rağmen Batı Trakya Türkleri, Yunan hükümeti tarafından sürekli olarak eğitim, vakıf ve dini alanlarda baskı altına alındı.
1930’larda Yunanistan'da Türkçe tabelalar yasaklandı, camiler kapatıldı, cemaat liderleri tutuklandı.
Makedonya’da (eski Yugoslavya) yaşayan Türkler, Tito rejimince asimilasyona uğratıldı; isimleri değiştirildi, Türk okulları kapatıldı.
6. II. Dünya Savaşı Sonrası: Komünist Dönemlerde Baskılar
Bulgaristan’da 1950’lerden itibaren Pomaklar ve Türkler zorla isim değiştirme kampanyalarına maruz kaldı.
1984-1989 yılları arasında Bulgaristan Komünist Partisi'nin yürüttüğü “Yeniden Doğuş Süreci” kapsamında:
850.000 Türk'ün ismi zorla Slavlaştırıldı.
300.000’den fazla Türk sınır dışı edildi veya Türkiye’ye göç etmek zorunda kaldı.
Direniş gösterenler hapsedildi, işkence gördü veya öldürüldü.
7. Gizlenen ve Tanınmayan Bir Soykırım: Uluslararası Sessizlik
Balkanlar’da Türk ve Müslümanlara yönelik soykırım niteliğindeki bu eylemler ne Avrupa'da ne de dünya kamuoyunda gerektiği gibi yer bulmuştur.
Bugün birçok Balkan ülkesinde Osmanlı’dan kalma mezarlıklar ya tahrip edilmiş ya da üzerine başka yapılar inşa edilmiştir.
Türkler, Rumeli’de tarihî vatanlarından zorla sökülmüş; yaşadıkları dram, çoğu zaman unutulmuş ya da görmezden gelinmiştir.
Sonuç
Balkanlar’da
Türklerin maruz kaldığı katliamlar ve soykırımlar, sadece
Osmanlı’nın çekilmesinin değil, Batı’nın göz yummasının
da bir sonucudur. Milyonlarca insan göçe zorlanmış, yüz
binlercesi katledilmiştir. Bu tarihsel gerçekliğin tanınması,
yalnızca geçmişin adaletine değil, gelecekte benzer olayların
önlenmesine de katkı sağlayacaktır.
Kaynakça:
Justin McCarthy, Death and Exile: The Ethnic Cleansing of Ottoman Muslims
Stanford Shaw, History of the Ottoman Empire and Modern Turkey
Bilal Şimşir, Rumeli'den Türk Göçleri
Kemal Karpat, Balkanlarda Osmanlı Mirası ve Türkler
Yusuf Halaçoğlu, Balkan Harbi ve Göçler
0 Yorumlar